26 lutego Komisja Europejska ogłosiła wyczekiwany od dawna Czysty Ład Przemysłowy (Clean Industrial Deal, CID). Dokument ma być europejską odpowiedzią na Inflation Reduction Act, zainicjowany przez administrację ówczesnego prezydenta Joe Bidena, który dynamicznie pobudził gospodarkę USA. Z lektury komunikatu na temat CID wynika jednak jasno, że prace nad nim toczyły się w poprzednim roku i nie uwzględniają wyzwań, przed którymi stają obecnie kraje Unii w dobie prezydentury Donalda Trumpa. Istotną częścią założeń pozostaje dążenie Wspólnoty do zredukowania emisji gazów cieplarnianych o 90% do roku 2040, co po raz pierwszy obwieszczono w lutym 2024 r.
Plan ma stworzyć zachęty, by przemysł przechodził na technologie o niskiej emisji. Jednym z głównych elementów jest obniżenie kosztów energii, ponieważ – zdaniem Komisji – wyższe ceny energii w Unii, w porównaniu z partnerami handlowymi na świecie, wynikają między innymi z silnej zależności od importowanych paliw kopalnych. Sam CID nie przybiera formy ustawy, lecz stanowi drogowskaz dla dalszych działań Komisji, których celem jest pogodzenie priorytetów klimatycznych z koniecznością utrzymania konkurencyjności wobec globalnych partnerów.
Główny nacisk w CID położono na elektryfikację gospodarek jako kluczowy mechanizm ograniczania uzależnienia od paliw kopalnych. W ramach tego celu Unia zamierza przeznaczyć 100 mld EUR na projekty służące dekarbonizacji – poprzez już istniejący Fundusz Innowacji, a także przyszły Bank Dekarbonizacji Przemysłu. Dodatkowo Komisja ma zobowiązać państwa członkowskie do przekształceń w systemach podatkowych, tak aby preferowały odejście od paliw kopalnych (np. zmieniając zasady amortyzacji albo wprowadzając nowe ulgi podatkowe). Program wspierać ma dwie kategorie: sektor energochłonny oraz czyste technologie. Zakłada też wdrożenie rozwiązań sektorowych w gałęziach szczególnie wrażliwych.
Najważniejsze filary Czystego Ładu Przemysłowego:
- Przyspieszenie dekarbonizacji przemysłu.
- Zapewnienie dostępu do energii w przystępnej cenie, zwłaszcza dla sektorów o dużym zużyciu energii.
- Promowanie niskoemisyjnych technologii kluczowych dla przeobrażeń w przemyśle.
- Wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym.
- Zapewnianie inwestycji i mechanizmów finansowania na rzecz zielonej transformacji.
- Opracowanie planów sektorowych: m.in. dla motoryzacji, hutnictwa metali żelaznych i nieżelaznych, przemysłu chemicznego oraz produkcji paliw odnawialnych używanych w lotnictwie i żegludze.
- Udoskonalenie systemów ograniczających tzw. ucieczkę emisji (przenoszenie produkcji poza Unię). Jednym z takich narzędzi jest CBAM.
- Zagwarantowanie sprawiedliwej transformacji społecznej – w rozumieniu szkolenia kadr i stwarzania nowych miejsc pracy w sektorach niskoemisyjnych.
Komisja Europejska zamierza też w 2025 r. przyjąć Mapę drogową dotyczącą zakończenia importu surowców energetycznych z Rosji. Stanowi ona część kompleksowej koncepcji Czystego Ładu Przemysłowego oraz finalizację polityki zmierzającej do uniezależnienia Unii od surowców rosyjskich. Ma służyć zwiększeniu stabilności energetycznej w obliczu zewnętrznych kryzysów. Dokument powinien zostać uchwalony jeszcze za Prezydencji Polski w Radzie UE, czyli do końca czerwca 2025 r.
Plan działania na rzecz przystępnej cenowo energii
26 lutego Komisja przedstawiła również Plan Działania na rzecz Przystępnej Cenowo Energii (Affordable Energy Action Plan) – jest to pierwszy z zapowiadanych w CID dokumentów.
Plan ten, skierowany do wszystkich Europejczyków, przewiduje krótkoterminowe posunięcia służące poprawie warunków życia obywateli i opiera się na czterech głównych założeniach:
- Obniżenie kosztów energii dla odbiorców.
- Przyspieszenie budowy unii energetycznej.
- Przyciągnięcie inwestycji.
- Zwiększenie odporności na kryzysy energetyczne.
W dokumencie podkreślono, że aż 46 mln mieszkańców Europy dotkniętych jest dziś ubóstwem energetycznym, a różnica w cenach energii pomiędzy Europą a Chinami czy Stanami Zjednoczonymi się pogłębia, co negatywnie wpływa na konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw.
Plan koncentruje się w głównej mierze na zredukowaniu cen za energię elektryczną. Komisja zachęca państwa członkowskie do ustalenia podatku akcyzowego na minimalnym poziomie 0,5 EUR/MWh i utrzymania stawki VAT na poziomie 5%. Dodatkowo rekomenduje się obniżanie rachunków przez redukowanie opłat sieciowych oraz wprowadzanie rozwiązań podatkowych promujących spółdzielnie energetyczne i ułatwiających zmianę dostawcy energii. Komisja podkreśla korzyści z kontraktów PPA (Power Purchase Agreements) na zakup prądu pochodzącego ze źródeł odnawialnych.
W 2026 r. planuje się publikację Planu Działania na rzecz Elektryfikacji oraz odświeżonej Strategii dotyczącej Ogrzewania i Chłodzenia. Kluczowym założeniem pozostaje tu spopularyzowanie w Europie elektryczności jako podstawowego źródła ogrzewania. W ramach tych działań zmienione zostaną regulacje w zakresie ekoprojektu i etykietowania energetycznego, co może znacząco wpłynąć na wymagania techniczne stawiane urządzeniom grzewczym. Przewidywane są zatem kolejne kroki sprzyjające elektryfikacji gospodarki.
Plan działań na rzecz przemysłu motoryzacyjnego
Kolejny dokument Komisji – Plan działania na rzecz przemysłu motoryzacyjnego – opublikowano 5 marca 2025 r. Z racji wyzwań logistycznych i technologicznych w tym sektorze, Plan ma wzmocnić jego pozycję w świetle zeroemisyjnej transformacji transportu. Omawiany dokument koncentruje się na pojazdach elektrycznych, prezentując pięć filarów:
- Innowacje i cyfryzacja – wspieranie rozwoju autonomicznych samochodów produkowanych w Europie.
- Czysta mobilność – stymulowanie zakupu aut elektrycznych i rozbudowy sieci ładowania.
- Konkurencyjność i odporność łańcucha dostaw – rozbudowa europejskich fabryk baterii do aut z napędem elektrycznym.
- Kompetencje – finansowanie szkoleń i przekwalifikowania pracowników pod kątem nowych technologii wykorzystywanych w produkcji pojazdów.
- Dostęp do rynku – dostosowanie polityki handlowej Unii w celu wzmocnienia eksportu samochodów.
Plan jest zgodny z dotychczasowymi inicjatywami Komisji dążącymi do całkowitej elektryfikacji transportu drogowego. Nie pojawia się natomiast data 2035 jako ostateczny termin zakończenia sprzedaży nowych aut z silnikiem spalinowym. Złagodzenia tego zapisu domagali się wcześniej m.in. europosłowie z Niemiec, Włoch i Polski.
EU Competitiveness Compass
Już 29 stycznia zaprezentowano Kompas Konkurencyjności (Competitiveness Compass) – strategię mającą na celu umocnienie Europy w roli lidera we wdrażaniu innowacyjnych i niskoemisyjnych technologii. Kompas skupia się na trzech obszarach rozwoju gospodarczego UE:
- Innowacje – wspomaganie start-upów i technologii przełomowych (zwłaszcza sztucznej inteligencji).
- Dekarbonizacja – wsparcie dla firm podczas transformacji energetycznej, bez utraty ich globalnej konkurencyjności.
- Bezpieczeństwo i dywersyfikacja – zagwarantowanie ciągłości dostaw kluczowych surowców przy jednoczesnym zróżnicowaniu źródeł tych dostaw.
W komunikacie Komisji mocno podkreślono rolę gazu, w tym wodoru i biogazu, jako ważnego elementu transformacji energetycznej.
Najważniejsze wnioski dla sektora gazowego
- Bezpieczeństwo dostaw: Zróżnicowanie źródeł importu i ich niezawodność są kluczowe w procesie uniezależniania się od niestabilnych rynków.
- Niskoemisyjna transformacja: Gaz nadal stanowi paliwo pomostowe, a wodorowi i biogazowi przypisuje się rosnące znaczenie.
- Inwestycje w infrastrukturę: Niezbędne są nowe projekty rozbudowy sieci przesyłowych i magazynów oraz rozwiązań koordynujących gaz z OZE.
Działania przewidziane w sektorze gazowym
- Strategie dekarbonizacji: Wypracowanie sposobów na zintegrowanie paliw niskoemisyjnych (głównie wodoru) z obecnym systemem gazowym.
- Wsparcie kapitałowe: Mechanizmy zachęcające do inwestycji w obszar transportu i przechowywania wodoru oraz biogazu.
- Przejrzyste regulacje: Stabilne otoczenie prawne dla produkcji i dystrybucji wodoru i biogazu.
Przewidywany harmonogram dla branży gazowej
- I kwartał 2025: Start realizacji Planu Działania na rzecz przystępnej cenowo energii (obejmującego m.in. kwestie sektora gazowego).
- Od 2025: Kolejne nakłady finansowe na infrastrukturę gazową ukierunkowane na wdrażanie niskoemisyjnych rozwiązań (w tym wodoru), w ramach nowej strategii gazowej UE.
- Do 2026: Przegląd i ewentualna korekta przepisów wspierających gospodarkę wodorową oraz rozwój biogazu.